Iakaanthropologyofborders08’s Weblog

Η ύλη του  για την εξεταστική του Σεπτεμβρίου για τα μαθήματα Εθνικισμός και Εθνοτικές ταυτότητες, Ανθρωπολογία του Ισλαμικού Κόσμους, Ανθρωπολογία των Συνόρων και Ανθρωπολογία των Ηλεκ. Μέσων βρίσκεται στο

http://elenasideri.blogspot.com/

ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΘΑ ΒΡΕΙΤΕ ΤΙΣ ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΤΩΝ ΦΟΙΤΗΤΩΝ. ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΟΛΟΚΛΗΡΗΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΤΟΥΣ ΔΟΥΛΕΙΑΣ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΗΣΕΤΕ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΘΕΝΑ ΞΕΧΩΡΙΣΤΑ

ΓΕΩΡΓΊΑ ΤΣΙΡΤΣΙΦΗ (getsirts@uth.gr)

Τα σύνορα στην πόλη που φοιτώ

Στην εποχή μας υπάρχουν σύνορα σχετικά με την γλώσσα, την θρησκεία, την ηλικία, το φύλλο και τέλος την καταγωγή. Το τελευταίο είναι που θα με απασχολήσει περισσότερο καθώς έγινε αφορμή για να βιώσω την έννοια του συνόρου. Εκτός αυτού, στην εργασία που ακολουθεί θα μελετήσω για το οικείο και το ξένο, για την ετερότητα, την διαφορετικότητα, και την ξενοφοβία που κυριαρχούν στην εποχή μας. Θα προσπαθήσω να αποδείξω ότι το ξένο δεν είναι απαραίτητα κακό και επικίνδυνο σε αντίθεση με το οικείο και προσιτό που το θεωρούμε αυτόματα καλό. Η ξενοφοβία και η καχυποψία κυριαρχούν στην καθημερινότητα πολλών από εμάς και μας οδηγούν αυτόματα σε ενέργειες και πράξεις που δεν σημαίνουν αποκλειστικά ότι είναι οι ιδανικές και μας κάνουν να απορρίπτουμε πράγματα που μπορεί να μας ταίριαζαν, χωρίς καν να τα γνωρίσουμε και να έρθουμε σε επαφή μαζί τους. Συνεπώς θα μελετήσω συγκεκριμένα για το σύνορο – φραγμό στην καθημερινότητα μου που άφορα την καταγωγή μου και που εξελίσσεται στην πόλη του Βόλου όπου ζω προσωρινά ως φοιτήτρια.

Ζάχου Ευδοκίας(e-mail: eudokia.z@gmail.com)

«Ο ΓΙΑΤΡΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ: Όρια, σύνορα και πως αυτά διαπερνούνται».

Η εργασία αυτή πραγματοποιήθηκε με αφορμή το μάθημα «Ανθρωπολογία των Συνόρων», που διδάσκεται στο Τμήμα Ι.Α.Κ.Α. του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας από την καθηγήτρια Ελένη Σιδέρη. Αφορμή για την ανάπτυξη του παραπάνω θέματος υπήρξε η επίσκεψη του γιατρού εργασίας στον εργασιακό μου χώρο στη διάρκεια της οποίας με απασχολούσαν ερωτήματα που είχαν σχέση με τα σύνορα, με τα όρια και πως αυτά διαπερνούνται. Κατά την ανάπτυξη του θέματός μου χρησιμοποίησα τη σχετική βιβλιογραφία και πραγματοποίησα μια μικρή επιτόπια έρευνα χρησιμοποιώντας είτε την προσωπική μου εμπειρία είτε συνεντεύξεις που πραγματοποίησα σε συναδέλφους διαμορφώνοντας έναν ενδεικτικό μίνι οδηγό συνέντευξης. Παράλληλα, αξιοποίησα πηγές στο χώρο του διαδικτύου όπου μπόρεσα να πληροφορηθώ για τους νόμους που διέπουν αυτό το «θεσμό» του γιατρού εργασίας αλλά και γι’ αυτούς που τυχόν υπάρχουν για την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα.

Κατά τη διάρκεια της έρευνάς μου προσπάθησα να εξετάσω αλλά και να απαντήσω στα παρακάτω ερωτήματα:

· Υπάρχουν όρια ανάμεσα στην προσωπική και στην επαγγελματική ζωή ενός ατόμου; Πόσο ένας τέτοιος «θεσμός» μπορεί να επηρεάσει αυτά τα όρια και πόσο η προσωπική-ατομική εμπειρία γίνεται «δημόσια» υπόθεση;

· Ποιον ενδιαφέρει η θέσπιση αυτού του νόμου, τους εργοδότες ή τους εργαζόμενους; Σε μια κατεξοχήν σχέση ανισότητας μεταξύ των μερών υπάρχει το όριο της προσωπικής επιλογής (για την υποβολή του ατόμου σε ιατρικές εξετάσεις);

· Ποια κριτήρια θέτουν τα σύνορα μεταξύ καλής/κακής υγείας; Ποια είναι η καλή και ποια η κακή υγεία;

· Τι συμβαίνει με το ιατρικό απόρρητο και την παράλληλη υποχρέωση εκδόσεως Πιστοποιητικού Καλής Υγείας από τον ιατρό προς τον εργαζόμενο;

· Ποιες είναι οι απόψεις των εργαζομένων για τα παραπάνω;

· Διαπιστώνουμε να διαμορφώνονται τρεις επαγγελματικές «κατηγορίες» (αλλά και σχέσεις): εργοδότης/εργαζόμενος, εργοδότης/ιατρός, ιατρός/εργαζόμενος. Ποια τα σύνορα σ’ αυτές τις σχέσεις;.

Πριν από επτά χρόνια περίπου και μετά από εικοσαετή εμπειρία στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση βρέθηκα σε έναν εντελώς καινούριο χώρο σχολείου και αντικειμένου εκπαίδευσης στην ειδική αγωγή. Εννοείται ότι ανήκει στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Βέβαια μία γεύση, μία ελάχιστη εμπειρία είχα από το χώρο αυτό, όταν τον επισκέφτηκα για πρακτική άσκηση κατά τη διάρκεια της διετούς μετεκπαίδευσής μου στην ειδική αγωγή στο διδασκαλείο του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου στη Θεσσαλονίκη. Πρωτόγνωρος λοιπόν χώρος, νέο αντικείμενο, νέα κοινωνία, αφού η σύνθεσή της δεν ήταν ομοιογενής, δηλαδή εκτός από τους συναδέλφους δασκάλους εμπλέκονταν στην εκπαίδευση ειδικότητες και βοηθητικό προσωπικό και για να γίνω πιο σαφής ψυχολόγος, κοινωνική λειτουργός, εργοθεραπεύτρια, λογοθεραπεύτρια, σχολική νοσηλεύτρια και ειδικό εκπαιδευτικό προσωπικό, για την αυτοεξυπηρέτηση των μαθητών κάτι που στα κανονικά σχολεία δεν υπήρχε. Ενδιαφέρον το αντικείμενο για εμένα έχοντας ως όπλα την θεωρητική μου κατάρτιση, την όρεξη για δουλειά, τον αέρα του «φρέσκου» στο νέο αντικείμενο, την ωριμότητα της ηλικίας και την ελάχιστη εμπειρία από τις επισκέψεις, βρέθηκα σ’ αυτόν τον καινούριο χώρο για να διαδραματίσω το ρόλο μου. Πρέπει να αναφέρω εδώ, ότι από το δεκαεξαμελές προσωπικό στο οποίο υπερίσχυε το γυναικείο φύλο, ηλικιακά υπήρχαν μεγάλες διαφορές και μία άλλη σημαντική διαφορά κατά την άποψή μου είναι ότι όλοι δεν είχαν εξειδίκευση πάνω στο αντικείμενο που εργάζονταν.

Ας πάρω όμως τα πράγματα με τη σειρά. Στην αρχή θα αναφερθώ στο κτίριο και το περιβάλλον που μου δημιούργησαν απορίες και εκπλήξεις. Ένα οικοδόμημα μεγάλο με ωραία αυλή και ένα πλέγμα αιθουσών (μικρών βέβαια λόγω του αντικειμένου της εργασίας) και γραφείων για τις ειδικότητες και ένα κοινό για τους δασκάλους. Από τα υλικά που υπήρχαν μέσα σ’ αυτά τα γραφεία, τα έπιπλα, το τηλέφωνο, ο υπολογιστής (άσχετα αν δεν ήξεραν να τον ανοίξουν), η μοκέτα πρόδιδαν ένα χώρο ιδιωτικό μέσα στο δημόσιο κτίριο δύσκολα προσπελάσιμο στους υπόλοιπους συναδέλφους και επέβαλαν μία ταυτότητα διαφορετική στο προφίλ του εργαζόμενου εκεί. Έτσι αμέσως τέθηκε ένα όριο σε μένα στην καθημερινή μου παρουσία στο σχολείο. Ένα όριο ανάμεσα στον προσωπικό, ιδιωτικό χώρο συναδέλφων και δημόσιου όπου ήμασταν οι υπόλοιποι συνάδελφοι. Σ’ αυτό το διακριτό και αυστηρό ορισμό των χώρων που έθεταν όρια, αντέδρασα υποστηρίζοντας ότι διαχέοντας τα όρια θα δοθεί διαφορετική έμφαση στην ομαδικότητα, την επαφή, την επικοινωνία, στην ανταλλαγή για την αποτελεσματικότητα και οικοδόμηση της νέας γνώσης απέναντι στους μαθητές μας. Επίσης η διάχυση των ορίων έχει άλλη βαρύτητα όπου στο χώρο πυκνώνει την κίνηση και γίνεται αντιληπτή η παρουσία του άλλου.

Μέσα λοιπόν στον οριοθετημένο χώρο του σχολείου και της μικροκοινωνίας του, έπρεπε να βρω προσανατολισμό στην καθημερινότητά μου, η οποία θα συνεχιζόταν από εδώ και στο εξής, αρχίζοντας να με προδιαθέτει από την πρώτη στιγμή, ότι θα είναι δύσκολη και αυτό γιατί η καθημερινότητα είναι μία σύνθεση, ένα συνονθύλευμα από πάρα πολλές ατομικές πρακτικές. Πρακτικές σύντομης διάρκειας, όπως έκφραση μίας σκέψης πάνω σε ένα θέμα, πρακτικές με χρονικά καθορισμένη διάρκεια, όπως προγραμματισμός και εκτέλεση μίας δραστηριότητας. Σ’ αυτές όμως τις καθημερινές πρακτικές των ανθρώπων το ενδιαφέρον είναι η συμπεριφορά που εκδηλώνει το άτομο στην κάθε μία. Γι’ αυτό χρειάζεται συστηματική παρατήρηση, καταγραφή και ανάλυση, για να διερευνηθούν και ερμηνευτούν οι ατομικές πρακτικές και τα σημεία από τα οποία πηγάζουν και τι προσανατολισμό έχουν. Με τον τρόπο αυτό γίνεσαι παρατηρητής, αλλά και παρατηρούμενος, θέτοντας τον εαυτό σου σε δημόσια κριτική. Θα πρέπει να είσαι διακριτικός, ώστε να σε εμπιστευτούν οι συνάδελφοι, ώστε να μπορέσεις να ανιχνεύσεις και συμπεριφορές που είναι λιγότερο φανερές.

Γλυκερία Στεργιούλη

ΤΟ φύλο ως σύνορο/φραγμός στην καθημερινότητά

Κατά τη διάρκεια του χειμερινού εξαμήνου στα πλαίσια του μαθήματος της ανθρωπολογίας των συνόρων εξετάσαμε λεπτομερώς και διεξοδικά την έννοια του συνόρου και πως λειτουργεί σε πολλούς τομείς της καθημερινότητας μέσα από εθνογραφικές έρευνες και θεωρίες κοινωνικών ανθρωπολόγων που ασχολήθηκαν με το θέμα αυτό. Ως τελική εργασία μας ζητήθηκε να εξετάσουμε ένα συγκεκριμένο σύνορο ηλικία, φύλο, κ.α και πως λειτουργεί αυτό στην καθημερινότητά μας. Στην συγκεκριμένη εργασία το θέμα που επέλεξα να εξετάσω είναι το φύλο ως σύνορο-φραγμός στην καθημερινότητά μου.

Αρχικά διαίρεσα την εργασία σε κύριες ενότητες-τομείς της καθημερινής ζωής όπου εξέτασα πως το φύλο μπορεί να αποτελέσει φραγμό ή σύνορο στην καθημερινή μου ζωή μέσα από θεωρίες, στερεότυπα και προκαταλήψεις, την κοινωνική πραγματικότητα και συγκεκριμένα παραδείγματα από την προσωπική μου ζωή. Ανέτρεξα σε πηγές στο Ίντερνετ όπου υπήρχε και πλούσιο φωτογραφικό υλικό, σε βιβλιογραφία(αναγράφονται μετά το πέρας της εργασίας), σε άρθρα από το πανεπιστήμιο και ερωτήσεις σε άτομα ειδικευμένα σε κάποιους τομείς. Οι τομείς που εξέτασα το φύλο είναι ο επαγγελματικός, ο εκπαιδευτικός, ο οικογενειακός, ο κοινωνικός και οι διαπροσωπικές σχέσεις πως καθορίζονται από το φύλο. Ακόμη βρήκα κύρια σημεία που τα τόνισα στην εργασία, ανέλυσα κύριες έννοιες και ξεκινώντας με μια αναφορά στα ιστορικά στοιχεία που αφορούν την γυναικεία καταπίεση από την αρχαιότητα μέχρι πρόσφατα καθώς και τους αγώνες και τα κινήματα των γυναικών για να κλείσω με ένα γενικό συμπέρασμα που να περικλείει όλα τα παραπάνω.

Στόχος αυτής της εργασίας είναι να εξετάσω το φύλο σε όλους τους τομείς που προανέφερα και να παραθέσω παραδείγματα από την προσωπική μου ζωή για να αποδείξω πως και γιατί μπορεί το φύλο να αποτελέσει σύνορο-φραγμό στην ζωή μου σε συνδυασμό με την γενική πραγματικότητα, τα πρότυπα και η κουλτούρα που επικρατεί στη σύγχρονη κοινωνία στις δυτικές κυρίως χώρες. Φυσικά δίνονται και παραδείγματα από άλλες μη δυτικές κοινωνίες και προέβηκα και σε συγκρίσεις πάνω στο θέμα σε σχέση με το παρόν- παρελθόν και το φύλο ως κυρίαρχη έννοια

Νάνσυ Μαγκουάιρ (cool_nancy_2000@yahoo.com)

«Τα σύνορα στην καθημερινότητά μου: Το σύνορο της Ιεραρχίας στην καθημερινότητά μου»

Το θέμα της εργασίας αυτής αποτελεί η ίδια μου οικογένεια, η παρέα μου, το σχολείο και πανεπιστήμιο στο οποίο φοιτώ καθώς και η δική μου προσωπική ζωή μέσα από τα οποία θα αναφέρω παραδείγματα που να αποδεικνύουν το άρχον ζήτημα της εργασίας μου.

Σκοπός, λοιπόν, πραγματοποίησης της εργασίας μου είναι να μάθουμε, μέσα από τα παραδείγματα της εθνογραφικής μου μελέτης για το πώς λειτουργεί η ιεραρχία στην καθημερινή μας ζωή και μέσα από δικά μου παραδείγματα, συγκεκριμένα, στην καθημερινή μου ζωή. Οι τομείς της καθημερινότητας με τους οποίους θα ασχοληθώ είναι η έννοια της ιεραρχίας στον επαγγελματικό χώρο, στην εκπαιδευτική διαδικασία, στο οικογενειακό επίπεδο, στον κοινωνικοπολιτισμικό τομέα και τέλος στην ιεραρχία όσον αφορά το φύλο σε όλους τους τομείς γενικότερα. Εξετάζω ενδιάμεσα κύριες έννοιες όπως η ιεραρχία, η οικογένεια, ο εκπαιδευτικός και η ανισότητα των δύο φύλων σε συνδυασμό με την ιεραρχία.

Για την εκτέλεση της εργασίας προέβηκα σε αναζήτηση πηγών σε βιβλία σχετικά με το θέμα και σε ηλεκτρονικές διευθύνσεις(που παραθέτονται στο τέλος της εργασίας μου) και στη συνέχεια σε καταγραφή των δικών μου παραδειγμάτων μέσω και των κυρίαρχων θεωριών και εννοιών που αποτελούν την κοινωνική πραγματικότητα πάνω στο θέμα της ιεραρχίας. Στόχος λοιπόν είναι η καταγραφή των συμπερασμάτων πάνω στο πως η ιεραρχία μπορεί να αποτελέσει σύνορο ή φραγμό στην ζωή μας, μέσα από βιβλιογραφία και βιώματα και μέσα από τις αντιφάσεις λόγου για το πώς βιώνεται το θέμα αυτό σήμερα και στο παρελθόν. Μπορεί ο ένας τομέας που εξετάζεται να είναι διαφορετικός από τον άλλο αλλά προσπάθησα να δώσω μια αλληλουχία ώστε να είναι ομαλό το πέρασμα από το ένα θέμα στο άλλο. Διαίρεσα την εργασία σε ενότητες, βρήκα τα κύρια σημεία τους, ανέλυσα βασικές έννοιες και στον επίλογο παραθέτοντας τα συμπεράσματά μου αναλύω ομοιότητες και διαφορές για την λειτουργία της ιεραρχίας τότε και τώρα στην χώρα μας.

Μαριάννα Κουρσάρη (koursari@uth.gr)

Μια γυναίκα στην ενεργή δράση

Η μελέτη των γυναικών στην ανθρωπολογία έχει πάρει τη θέση της σήμερα ως ένα καθιερωμένο θέμα του κλάδου. Ωστόσο, η σημασία αυτών των μελετών δεν έχει ακόμα κατανοηθεί πλήρως και ούτε έχει ενσωματωθεί στο σύνολο στην ανθρωπολογία, διότι δεν υπάρχει μόνο μια ιστορία των γυναικών για όλες τις γυναίκες και όλες οι γυναίκες δεν έχουν την ίδια ιστορία. Οι εμπειρίες και καταστάσεις γυναικών που έχουν έρθει στο φως μέχρι σήμερα στην ανθρωπολογία σχετίζονται κυρίως με τα κοινωνικά πεδία. Αυτά τα πεδία αντιπροσωπεύουν κυρίως τομείς που οι γυναίκες αποτελούν μειονότητα σε σχέση με τους άνδρες. Όπως για παράδειγμα στη βιομηχανική εργασία ή τομείς όπου δρουν μόνο οι γυναίκες, όπως στον πολιτισμό των γυναικών, στην σύγχρονη οικιακή εργασία και γυναικείες οργανώσεις κ.λ.π. Άλλοι τομείς σχετίζονται με τη γυναίκα που είναι ισάριθμα με τον άνδρα τέτοιο παράδειγμα έχουμε στις τάξεις, στην οικογένεια και στην σεξουαλική σχέση. Υπάρχουν τομείς που στην πλειονότητα είναι η γυναίκα, όπως το κυνήγι των μαγισσών ή στις φιλανθρωπίες.

Σε αυτή την εργασία, θα ασχοληθώ με τη σύγχρονη γυναίκα, που είναι ισάριθμη[e1] με τον άνδρα στον οικογενειακό και εκπαιδευτικό περιβάλλον. Το θέμα εδώ, θα αφορά τον εαυτό μου, επομένως πρόκειται να κάνω μια αυτοεθνογραφία για να δω πως τα «σύνορα» επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την καθημερινότητά μου. Μέσα στα πλαίσια αυτά, καλούμε να απαντήσω στις εξής ερωτήσεις: «Ποια είναι τα σύνορα του ιδιωτικού και δημόσιου χώρου;» «Ποια είναι τα ρευστά του χωροχρόνου;» «Πως χτίζεται η ταυτότητα του «άλλου» στον οικογενειακό/ εκπαιδευτικό χώρο;» Στον οικογενειακό χώρο, το υποκείμενο της έρευνας, εξετάστηκε στις σχέσεις τις με τον σύζυγο, που είναι παντρεμένοι μαζί 11 χρόνια και στις σχέσεις τις με τα δύο της παιδία (αγόρια 10 και 4 χρονών) που κατοικούν στην πόλη της Λάρισας. Ενώ στον Ακαδημαϊκό χώρο του Βόλου, στην σχολή «Επιστημών του Ανθρώπου», το υποκείμενο εξετάστηκε στις σχέσεις της με τους φοιτητές και καθηγητές. Δυο διαφορετικές πόλεις, δύο διαφορετικοί κόσμοι και δυο διαφορετικά σύνορα, αποτελούν βασικοί άξονες για να μελετηθούν.

Οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν για την εργασία ήταν η επιτόπια έρευνα, η συμμετοχική παρατήρηση των καθημερινών προσωπικών βιωμάτων, η διαλογική σκέψη για τον εαυτό μου και η ερμηνευτική προσέγγιση με βάση των θεωριών της ανθρωπολογίας. Ένα αρχικό πρόβλημα που συνάντησα στην εργασία αφορούσε την έννοια του πεδίου και το πώς θα όριζα τους παραμέτρους της έρευνας. Το δεύτερο πρόβλημα, αφορούσε τη σχέση ανθρωπολόγου /υποκείμενου, που δεν ήταν εξαρχής ξεκάθαρο, ως ανθρωπολόγος έπρεπε να ορίσω το πεδίο της έρευνας και μέσα σε αυτό να περιχαρακώσω και τον εαυτό μου για να υπάρχει ενσωμάτωση του ενός με τον άλλο, κάτι που μου ήταν δύσκολο. Τις περισσότερες φορές ξεχνούσα τον ρόλο του ανθρωπολόγο ή του υποκειμένου, ενώ όσον αφορά το πεδίο, τα εμπόδια τις περισσότερες φορές εμφανίστηκαν στη συγγραφή της εργασίας διότι κοιτούσα στο σύνολο της μάζας και δεν επικεντρωνόμουνα στο υποκείμενο που ήταν ο στόχος της μελέτης. Υπήρχε αμηχανία στο τι να επιλέξω να δω στην εργασία αυτή και πώς αυτό να το μεταφέρω στο χαρτί. Όμως, όταν οικειοποιήθηκα με τη συγκεκριμένη οριοθετιμένη περιοχή του χωροχρόνου, δημιουργήθηκε η προϋπόθεση της εθνογραφικής γραφής. Στο τέλος του συμπεράσματος, θα υπάρξει μια σύγκριση των μεθόδων της εθνογραφίας με την ανθρωπολογία και ένα σχολιασμό για το ποια ήταν η σχέση του ανθρωπολόγου με το υποκείμενο στην συγγραφή της έρευνας. Εκτός από τη βιβλιογραφία που χρησιμοποίησα, εξέτασα μερικά παραδείγματα του εντόπιου λόγου, δηλαδή δείγματα λόγου του υποκείμενου της έρευνας, τι είπε για το «εγώ»/ «Άλλο» και τι είπε ο «Άλλος» για το «εγώ» στον εν-ντόπιο χώρο (σπιτιού/ πανεπιστημίου).

Η εργασία χωρίζεται σε δύο μέρη, το πρώτο κεφάλαιο εμπεριέχει στοιχεία από τον οικογενειακό χώρο και ασχολείται με το σπίτι ως τόπος, με τα ρευστά του χώρου και του χρόνου, με τον διαχωρισμό των φύλων μέσω της τροφής, με τη σχέση αλληλεγγύης και σχέση αντιπαλότητας και τέλος με τη σχέση μητέρα-παιδί. Το δεύτερο μέρος της εργασίας εμπεριέχει στοιχεία από τον εκπαιδευτικό χώρο, εξετάζεται το Πανεπιστήμιο ως τόπος και ποια είναι η ταυτότητα και τα όρια του φοιτητή.

Στις εργασίες θα πρέπει να

-υπάρχει ένα ξεκάθαρο επιχείρημα, αποτέλεσμα μιας ενδελεχούς συζήτησης/σύγκρισης του θέματος του τίτλου.

– υπάρχει ισορροπία ανάμεσα στην ανθρωπολογική θεωρία και στην εθνογραφία (εφόσον το θέμα σας στηρίζεται και στα δύο)

-περιέχεται συγκροτημένη βιβλιογραφία (θεωρητικών έργων, εθνογραφιών κτλ. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε το ίντερνετ, μουσική, φωτογραφία ή ταινίες). Μη ξεχνάτε την ενδοκειμενική βιβλιογραφία (είτε σε παρένθεση είτε με υποσημειώσεις) ειδικά όταν χρησιμοποιείτε παραπομπές και την συγκεντρωτική βιβλιογραφία του τέλους.

-Δώστε έμφαση στη δομή της εργασίας. Ένα καλό έργο αποτελείται από μια εισαγωγή που δίνει ένα ξεκάθαρο επιχείρημα και την περιγραφή της δομής, ο βασικός κορμός, που μπορεί να χωρίζεται σε διαφορετικά μέρη, ένα επίλογο που ανακεφαλαιώνει τα κυριότερα σημεία της εργασίας και επαναλαμβάνει το επιχείρημα και τέλος τη βιβλιογραφία. Μη ξεχνάτε επίσης το χωρισμό των παραγράφων.

–Στη σελίδα του τίτλου θα αναφέρεται το ονοματεπώνυμο, εξάμηνο σπουδών, ο τίτλος της εργασίας και του μαθήματος, τμήμα/τομέας

–Στην πρώτη σελίδα της εργασίας θα υπάρχει μια σύνοψη της εργασίας (μέχρι 100 λέξεις) που θα δημοσιευτεί στο ιστολόγιο του μαθήματος και θα μπορούν να βλέπουν οι επισκέπτες του ιστολογίου. ( μόνο για το μάθημα Επικοινωνία και Κοινωνία)

Παραδείγματα βιβλιογραφικών καταχωρήσεων

Abu-Lughod, L. (1993) Writing Women’s Worlds. Bedouin Stories, University of California Press, Bekeley.
Al-Rasheed, M. (1994.) ‘The myth of Return: Iraqi Arab and Assyrian Refugees in London’ Journal of Refugee Studies 7 (2/3), 199-220.
Ahmed, Sara, Castañeda, Claudia, Fortier, Anne-Marie & Sheller, Mimi (2003) ‘Introduction: Uprootings/Regroundings. Questions of Home and Migration’ in their (eds) Uprootings/Regroundings. Questions of Home and Migration, Berg, Oxford/ NY, 1-23.
Horst, Cindy (2002) ‘Transnational dialogues: Developing ways to do research in a diasporic community’ Work Project Transnational Communities, last accessed 19/5/2003, http://www.transcomm.ox.ac.uk/,

1. Η εργασία, Τα σύνορα στην καθημερινότητά μου, έχει στόχο την εξερεύνηση της έννοιας των συνόρων στην καθημερινότητα των φοιτητών. Οι τελευταίοι καλούνται να σκεφτούν κριτικά με ποιους τρόπους τα ‘σύνορα’ πχ το φύλο, η ηλικία, ο χώρος, η γλώσσα η θρησκεία κτλ κάνουν την εμφάνισή τους και διαμορφώνουν σε μεγάλο βαθμό την καθημερινότητα πχ ντύσιμο, παρέες, λατρευτικές συνήθειες, επίσημος/ ανεπίσημος λόγος, περιδιάβαση στο χώρο . Οι φοιτητές καλούνται να διαλέξουν μία εκδήλωση της έννοιας των συνόρων, πχ η ηλικία και να αναστοχαστούν πάνω στους τρόπους με τους οποίους αυτή μετατρέπεται σε σύνορο-φραγμό ή όχι στη ζωή τους.

Θα πρέπει να συνδυάσουν τη μελέτη τους με βιβλιογραφική υποστήριξη (μπορούν να ανατρέξουν στη βιβλιογραφία που αντιστοιχεί σε κάθε εβδομάδα μαθήματος, ανάλογα με το θέμα τους) και με μια αξιολόγηση των μεθόδων που χρησιμοποίησαν για να προσεγγίσουν το θέμα τους και με τη σειρά τους ίσως να συνετέλεσαν στη δημιουργία φραγμών ή την υπέρβασή τους. Για αυτό και ο αναστοχασμός θα αποτελέσει κεντρικό σημείο στην δουλειά τους (για την έννοια του αναστοχασμού θα σας βοηθήσει η βιβλιογραφία της 4^η εβδομάδας).

Στο τέλος της εργασίας θα πρέπει να ακολουθεί η παράθεση της βιβλιογραφίας για όλες τις πηγές έντυπες ή ηλεκτρονικές (για τις τελευταίες η παράθεση της ηλεκ. διεύθυνσης είναι αναγκαία) καθώς και για το οποιοδήποτε φωτογραφικό υλικό.

1. Η βιβλιοκριτική (βιβλίου ή άρθρου) έχει ως στόχο την κριτική σύνοψη του

κειμένου που έχει επιλεγεί. Θα πρέπει να περιλαμβάνει μια περίληψη του

κεντρικού επιχειρήματος στην αρχή. Στη συνέχεια μια περίληψη της οικοδόμησης του επιχειρήματος αυτού σε κάθε κεφάλαιο του βιβλίου ή μέρους του άρθρου. Στο τέλος θα πρέπει να υπάρχει μια συζήτηση με την αξιολόγηση του επιχειρήματος σύμφωνα με τα γενικότερα δεδομένα της επιστήμης και της εμπειρίας σας.

1. Υπενθυμίζεται ότι η λογοκλοπή κάθε είδους οδηγεί σε μηδενισμό της εργασίας.

Το διάστημα μεταξύ 27-31/10/2008, οι φοιτητές θα πρέπει να ανακοινώσουν ηλεκτρονικά τους

 1.τίλους των έργων για τα οποία θα γράψουν βιβλιοκριτική , 2. τι τίλο της έρευνάς του καθώς και μια περίληψη 200-250 λέξεων που θα περιγράφει τι προτίθενται να κάνουν κατά την εθνογραφική τους άσκηση.

Ανθρωπολογία των Συνόρων/ Anthropology of borders/boundaries

Διδάσκουσα: Ελένη Σιδέρη (elasideri@gmail.com )

Εξάμηνο Διδασκαλίας: Χειμερινό

Ώρες Διδασκαλίας:Τρίτη 18.00-21.00

Ώρες Γραφείου: 16.00-18.00 (5ος όρ./γρ. 15)

Χαρακτηρισμός: Σεμινάριο

Τα τελευταία χρόνια βιώνουμε μία παραδοξότητα: από τη μια πλευρά μιλάμε για κατάλυση των συνόρων στους τομείς της οικονομίας, πολιτικής και πολιτισμού μέσα από την διεύρυνση της λεγόμενης παγκοσμιοποίησης. Από την άλλη όμως τα σύνορα σε διάφορες μορφές τους, πχ εδαφικά, κοινωνικά, έμφυλα μοιάζουν να γίνονται πιο επίκαιρα από ποτέ. Το μάθημα αυτό λοιπόν έχει ως στόχο τον προβληματισμό γύρω από την έννοια των συνόρων στην ανθρωπολογία. Με ποιους τρόπους η έννοια των συνόρων, τα παράγωγά και αντώνυμα της υπήρξαν κεντρικές ιδέες που διαμόρφωσαν τον ανθρωπολογικό προβληματισμό και συνεχίζουν να κυριαρχούν στην ανθρωπολογική σκέψη και μεθόδους; Πώς οι τροπικότητες των συνόρων συσχετίζονται με συγκεκριμένα οικονομικά, πολιτικά συστήματα και ιδεολογίες; Πώς μπορεί η ανθρωπολογία να συμβάλλει στη κατανόηση της διαμόρφωσής τους και στην υπέρβασή τους; Περισσότερες πληροφορίες στο https://iakaanthropologyofborders08.wordpress.com/

Θεματολογία

1. Εισαγωγή

2. Ο Εαυτός και ο Άλλος:

3. Σύνορα και ρευστά στην ανθρωπολογία

4. Το σύνορο στην εθνογραφία

5. Νομαδικές/εδραίες κοινότητες

6. Τεχνικές ελέγχου: ιεραρχίες πολιτών:

7. Σωματοποιημένα σύνορα:

8. Παγκόσμιες θρησκείες και θρησκευτικοί φανατισμοί:

9. Παγκοσμιοποίηση και Υβριδισμός

10. Παγκόσμια Κινήματα και η Οικουμενικότητα:

11. Επιστήμη& Τεχνολογία: τα νέα σύνορα

12. Αναπαραστάσεις συνόρων:

13. Ανακεφαλαίωση

Αξιολόγηση: Οι φοιτητές θα πρέπει να κάνουν μια μικρή εθνογραφική έρευνα που θα έχει θέμα «Τα σύνορα στην καθημερινότητά μου» την οποία θα παρουσιάσουν προφορικά και θα αναπτύξουν σε μια μικρή εργασία 5000 λέξεων. Θα τους ζητηθεί επίσης να καταθέσουν δυο βιβλιοκριτικές από 2,000 λέξεις η μία. Η μία θα έχει θέμα ένα από τα δύο συγγράμματα και η άλλη ένα από τα βιβλία/άρθρα που υπάρχουν στη βιβλιογραφία του μαθήματος. Ανεπιλέξετε άρθρα θα πρέπει να είναι τουλάχιστον 2 ελληνόγλωσσα ή 1 αγγλόγλωσσο.

Συγγράμματα:

Julia Kristeva (2004) Ξένοι μέσα στον εαυτό μας, Scripta: Αθήνα, ISBN: 960-79-59-3 (σελ. 259)

Σάσκια Σάσεν (2003) Χωρίς έλεγχο; Η εθνική κυριαρχία, η μετανάστευση και η ιδιότητα του πολίτη στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, Αθήνα: Μεταίχμιο, ISBN 960-375-470-6 (σελ. 227)

Αναλυτικό Πρόγραμμα

1. Εισαγωγή

2. Ο Εαυτός και ο Άλλος:

Θα γίνει μια προσπάθεια της εξέτασης της έννοιας του συνόρου ως βασικής στην διαμόρφωση της συνείδησης του Εαυτού μέσα από την αντίστιξή του με την αλλότητα.

Κύριο Ανάγνωσμα

Julia Kristeva (2004) Ξένοι μέσα στον εαυτό μας, Scripta: Αθήνα, κεφ. 1

Βιβλιογραφία

Julia Kristeva (2004) Ξένοι μέσα στον εαυτό μας, Scripta: Αθήνα, κεφ. 2, 7

Ε. Σαίντ (1996) Οριενταλισμός, Αθήνα: Νεφέλη, εισαγωγή

Γκ. Σίμελ, Ο ξένος, στο

http://homepage.newschool.edu/~quigleyt/vcs/simmel-stranger.pdf

ή στο Περιπλάνηση στη νεωτερικότητα, Κοινωνιολογικά, φιλοσοφικά και αισθητικά κείμενα, 2004, Αθήνα: Αλεξάνδρεια

3. Σύνορα και ρευστά στην ανθρωπολογία:

Θα εξετασθούν η ιστορία της διαμόρφωσης των συνόρων/ρευστών στην ανθρωπολογία μέσα κυρίως από την αναδρομή στο λεξιλόγιο των συνόρων, όπως φαίνεται σε διαφορετικές περιόδους της ιστορίας της επιστήμης μας.

Κύριο Ανάγνωσμα

U.Hannerz (2002) Flow, boundaries and Hybrids: Keywords in Transnational Anhtropology

http://www.transcomm.ox.ac.uk/working%20papers/hannerz.pdf

Βιβλιογραφία

F. Barth (1998) (ed) Ethnic groups and boundaries : the social organization of culture difference, Illinois : Waveland, εισαγωγή.

M. Herzfeld (1998) H ανθρωπολογία μέσα από τον καθρέπτη. Κριτική εθνογραφία της Ελλάδας και της Ευρώπης, Αθήνα: Αλεξάνδρεια, κεφ. 4, 8

M. N. Τοdorova (2000) Βαλκάνια: η δυτική φαντασίωση, Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής, εισαγωγή

4. Το σύνορο στην εθνογραφία:

Θα μελετηθεί η επίδραση των εθνογραφικών μεθόδων (επιτόπια έρευνα/ δι-εθνική εθνογραφία) στη διαμόρφωση και κατανόηση των συνόρων από την ανθρωπολογία

Κύριο Ανάγνωσμα

Γκ. Μαδιανού (1999) Πολιτισμός και εθνογραφία, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, κεφ. 8

Βιβλιογραφία

L. Abu-Lughod (1999) Veiled Sentiments, Berkeley: California University Press, σελ 9-24

S. Green (2005) Notes from the Balkans, Princeton: Princeton University Press, κεφ 2.

G. Marcus (1998) ‘Tα μετά την κριτική στην εθνογραφία’ στο Γκ Μαδιανού (επ) Ανθρωπολογία και εθνογραφία, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα

G. Marcus (1998) Ethnography through thick and thin, Princeton: Princeton University Press κεφ. 1, 3

Γκ Μαδιανού (1999) Πολιτισμός και εθνογραφία, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, κεφ. 10

Ε. Παπαταξιάρχης(2006) (επ) Περιπέτειες της ετερότητας : η παραγωγή της πολιτισμικής διαφοράς στη σημερινή Ελλάδα, Αθήνα: Αλεξάνδρεια, κεφ. 4

5. Νομαδικές/εδραίες κοινότητες

Θα δούμε πως η αποικιοκρατία και η σταδιακή διαμόρφωση των εθνικών-κρατών διαμόρφωσε τις ιδέες/προκαταλήψεις μας για τις διαφορές μεταξύ των νομάδων και των εδραίων κοινοτήτων και θα δούμε πως αλλάζουν οι αντιλήψεις μας σήμερα

Κύριο Ανάγνωσμα

Julia Kristeva (2004) Ξένοι μέσα στον εαυτό μας, Scripta: Αθήνα, κεφ.8

Βιβλιογραφία

L. Abu-Lughod (1999) Veiled Sentiments, Berkeley: California University Press, σελ 1-9, κεφ 2.

Δαλκαβούκης Β.,2005, Η πένα και η γκλίτσα. Εθνοτική και εθνοτοπική ταυτότητα στο Ζαγόρι τον 20ο αιώνα, Οδυσσέας, Αθήνα

Α. Καρακασίδου (2000) Μακεδονικές Ιστορίες και Πάθη 1870-1990, Αθήνα: Οδυσσέας, κεφ. 5

Ε. ΠαπαταξιάρχΔ.ης(2006) (επ) Περιπέτειες της ετερότητας : η παραγωγή της πολιτισμικής διαφοράς στη σημερινή Ελλάδα, Αθήνα: Αλεξάνδρεια, διαλέξτε από τα κεφάλαια 8, 10

R. Young (2007) Μεταποικιακή θεωρία. Μια ιστορική προσέγγιση, Αθήνα: Πατάκη κεφ.3

6. Τεχνικές ελέγχου: ιεραρχίες πολιτών:

Θα διερευνήσουμε πως δημιουργούνται και τι αποτελέσματα έχουν τα σήμερα οι διαφορετικές κατηγορίες πολιτών πχ πολίτες, πρόσφυγες, μετανάστες κτλ.

Κύριο Ανάγνωσμα

Σάσκια Σάσεν (2003) Χωρίς έλεγχο; Η εθνική κυριαρχία, η μετανάστευση και η ιδιότητα του πολίτη στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, Αθήνα: Μεταίχμιο, κεφ 3

Βιβλιογραφία

Z. Bauman 1998 Europe of Strangers

http://www.transcomm.ox.ac.uk/working%20papers/bauman.pdf

Z. Bauman (2002) Η εργασία, ο καταναλωτισμός και οι νεόπτωχοι, Αθήνα: Μεταίχμιο, κεφ 4, 5

Τ. Faist (1999) Transnationalizationin in International Migration Implications for the Study of Citizenship and Culture http://www.transcomm.ox.ac.uk/working%20papers/faist.pdf

Nancy L. Green (2004) Οι δρόμοι της μετανάστευσης : σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις, Αθήνα:Σαββάλας, εισαγωγή

Μ. Πουλάκη& Δ. Χρυσοπουλος (2004) (επ) Η Ελλάδα της μετανάστευσης, κοινωνική συμμετοχή, δικαιώματα και η ιδιότητα του πολίτη. ( διαλέξτε τα κεφ. που σας ενδιαφέρουν)

L. Suarez (2004) Rebordering the Mediterranean : boundaries and citizenship in Southern Europe, NY: Berghahn, διαλέξτε τα κεφάλια που σαν ενδιαφέρουν, διαλέξτε τα κεφάλαια που σας ενδιαφέρουν

7. Σωματοποιημένα σύνορα:

Θα μελετηθεί με ποιους τρόπους η σεξουαλικότητα σήμερα αποτελεί πεδίο διαχωρισμού μεταξύ των ανθρώπων και ποιες υπερβάσεις έχουν γίνει.

Κύριο Ανάγνωσμα

Κ. Σερεμετάκη (2005) Τοξικές ομορφιές, Νέα Κοινωνιολογία

http://www.newsociology.gr/teyxh/pdfs/42.pdf

Βιβλιογραφία

Μ. Άλι (2004) Εφτά θάλασσες και δεκατρία ποτάμια, Αθήνα: Ωκεανίδα

Ε. Βαρίκα (2000) Με διαφορετικό πρόσωπο : φύλο, διαφορά και οικουμενικότητα, Αθήνα: Κατάρτι, εισαγωγή

Ευθύμιος Παπαταξιάρχης, Θεόδωρος Παραδέλλης (2006 [1998]) Ταυτότητες και φύλο στη σύγχρονη Ελλάδα : ανθρωπολογικές προσεγγίσεις, Αθήνα: Αλεξάνδρεια (διαλέξτε ανάλογα με τα ενδιαφέροντα)

Φωτεινή Τσιμπιρίδου (2006) (επ) ‘Μουσουλμάνες της Ανατολής” : αναπαραστάσεις, πολιτισμικές σημασίες και πολιτικές / κείμενα L. Abu-Lughod , Αθήνα: Κριτική (διαλέξτε ανάλογα με τα ενδιαφέροντα)

Κ. Σερεμετάκη (1997) Διασχίζοντας το σώμα, Αθήνα: Νέα Σύνορα

8. Παγκόσμιες θρησκείες και θρησκευτικοί φανατισμοί:

Αυτή η ενότητα θα προσπαθήσει να εξετάσει πως η θρησκεία σήμερα γίνεται ένα πεδίο, όπου τα θρησκευτικά σύνορα και οι υπερβάσεις τους οδηγούνται σε μια αναδιαπραγμάτευση.

Κύριο Ανάγνωσμα

C. Geertz (2003) Η ερμηνεία των πολιτισμών , Αθήνα: Αλεξάνδρεια, κεφ. 4

Βιβλιογραφία

G. Bauman (1999) The multicultural riddle : rethinking national, ethnic and religious identities, London: Routledge, .κεφ 6

M. Lambeck (2001) The Reader in Anthropology of Religion London Blackwell, κεφ. 8 (T, Asad)

Α. Μααλούφ (1998) Οι φονικές ταυτότητες, Αθήνα: Ωκεανίδα

Z. Smith (2004) Λευκό Χαμόγελο σε Μαύρο Φόντο, Αθήνα: Ψυχογιός

9. Παγκοσμιοποίηση και Υβριδισμός

Θα μελετηθούν οι τρόποι που οικονομικά μοντέλα και ‘τοπία’ δημιουργούν συγκεκριμένες μορφές κοινωνικών σχέσεων, πχ ύστερος καπιταλισμός-πολυπολιτισμικότητα/κοινωνικός υβριδισμός

Κύριο Ανάγνωσμα

Σάσκια Σάσεν (2003) Χωρίς έλεγχο; Η εθνική κυριαρχία, η μετανάστευση και η ιδιότητα του πολίτη στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, Αθήνα: Μεταίχμιο, κεφ 2

Βιβλιογραφία

D. Harvey (2006) Spaces of global capitalism, London: Verso, εισαγωγή

M. Hardt and K. Weeks 2000) (eds) The Jameson Reader, London: Blackwell, κεφ.12, 14

Ε. Παπαταξιάρχης(2006) (επ) Περιπέτειες της ετερότητας : η παραγωγή της πολιτισμικής διαφοράς στη σημερινή Ελλάδα, Αθήνα: Αλεξάνδρεια, διαλέξτε από τα κεφάλαια εισαγωγή, 6,9

Σ.Τρουμπέτα (2006) «Υβριδιμός: Εννοιολογικές Περιπλανήσεις-Πολιτικές Συναινέσεις», Σύγχρονα Θέματα 92 (Ιαν.-Μαρτ.), 57-64

10. Παγκόσμια Κινήματα και η Οικουμενικότητα:

Η ενότητα αυτή θα εξετάσει τα κοινωνικά κινήματα που διαμορφώνονται, πχ κοινωνικό φόρουμ, που παρουσιάζονται ως υπερεθνικές μορφές αντίστασης και θα αναλύσουμε την έννοια της οικουμένης/οικουμενισμού

Κύριο Ανάγνωσμα

Α. Αθανασίου (2006) Διαβάσεις και εξαιρέσεις: Αντινομίες της διεθνικότητας στις παρυφές του κοσμοπολιτισμού, Σύγχρονα Θέματα: 92 (Ιαν.-Μαρτ.), 65-71

Βιβλιογραφία

C. A. Breckenridge (2002) Cosmopolitanism Durham:Duke Univesity Press, κεφ 1

S. Hall& D. Held (2003) (επ) Η νεωτερικότητα σήμερα: οικονομία, κοινωνία, πολιτική, πολιτισμός, Αθήνα: Σαβάλας, κεφ 1 και 6

D. Meyer (2002) (επ) Social movements : identity, culture, and the state, Oxford: Oxford Univ. Press, κεφ. 15, 16

Ως εθνογραφικό παράδειγμα διαβάστε Παγκοσμιοποίηση, νέα κοινωνικά κινήματα και η χρήση του ίντερνετ : το παράδειγμα των Ζαπατίστας / Χίντζιου Κατερίνα (2004) Μετα/χιακη διατριβή Βόλος (αδημοσίευτη) ή για το ίδιο θέμα

Ι. Ραμονέ (2001) Μάρκος, η εξεγερμένη αξιοπρέπεια: συζητήσεις με τον υποδιοικητή Μάρκος, Αθήνα! Εκδόσεις του 21ου αιώνα

11. Επιστήμη& Τεχνολογία: τα νέα σύνορα

Θα διερευνήσουμε τους τρόπους που οι νέες τεχνολογίες και η επιστήμη πχ γενετική ανοίγει ένα νέο πεδίο προβληματισμού για την έννοια των συνόρων

Κύριο Ανάγνωσμα

Donna J. Haraway (1991) Simians, cyborgs, and women : the reinvention of nature London: Free Association Books , κεφ 8, ή

σε άρθρο της στο

http://www.stanford.edu/dept/HPS/Haraway/CyborgManifesto.html

Βιβλιογραφία

M. Castells (1991) The informational city : information technology, economic restructuring, and the urban-regional process, London: Blackwell, επίλογος

A. Ong&J. Meyer (2005) Global assemblages: technology, politics and ethics as anthropological problems /Malden ; Oxford : Blackwell κεφ. 4, 8

Τ. Λ. Φρίντμαν (2000) Το Lexus και η ελιά, Αθήνα: Ωκεανίδα, διαλέξτε από κεφάλαια του πρώτου μέρους

Κ. Ρόμπινς & Φ. Ουέμπστερ (2002) ) (επ) Η εποχή του τεχνοπολιτισμού : από την κοινωνία της πληροφορίας στην εικονική ζωή, Αθήνα: Καστανιώτης, κεφ 10, 11

Για μια εισαγωγή στο θέμα μπορείτε να αναζητήσετε το ειδικό αφιέρωμα στο “Τι είναι βιοτεχνολογία;” στα Σύγχρονα Θέματα 23 (Οκτ-Δεκ. 1984)

12. Αναπαραστάσεις συν όρων:

Θα ασχοληθούμε με τις αναπαραστάσεις των συνόρων στην τέχνη

Οι φοιτητές του μαθήματος σχολιάζουν τα σύνορα:

-Κ. Στεγιούλη: Εικόνες Συνόρων

http://kellystergiouli.blogspot.com/2008/12/blog-post.html

-Ευδ.Ζάχου: Φύλο και σύνορα

13. Ανακεφαλαίωση

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ

-Ε. ΖΑΧΟΥ http://docs.google.com/Presentation?id=dfwqj9rm_156tmw73jvf

-Η. ΘΕΟΔΩΡΟΥ http://docs.google.com/Presentation?id=dfwqj9rm_159grv2rnch

-Η. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ http://docs.google.com/Presentation?id=dfwqj9rm_162fkncfshj

–Μ. ΚΟΥΡΣΑΡΗ http://docs.google.com/Presentation?id=dfwqj9rm_189gf3dm6g2

–N. ΜΑΓΚΟΥΑΙΡ http://docs.google.com/Presentation?id=dfwqj9rm_197gmj6m4g4

–Κ. Στεργιούλη http://docs.google.com/Presentation?id=dfwqj9rm_206d4bhrfsr

Vodpod videos no longer available.